Üzerlik otu, tüysüz ve çok yıllık bir bitkidir. Genellikle kuzey yarım kürede yetişen üzerlik otu, Asya, Afrika ve Amerika gibi sıcak bölgelerde yayılış göstermektedir. Türkiye’de doğal olarak bulunan bir bitkidir ve Ankara, Kayseri, Erzincan, Konya ve Niğde illerinde yetişmektedir. Deniz seviyesinden 1500 metre kadar yükseklerde, kumlu, taşlık ve kurak bölgelerde doğal olarak bulunabilir. 30-50 cm boylarında, yaprakları çok parçalı, tek büyük ve beyaz renkli çiçekleri olan, meyvesi ise yeşil-sarı renkli, çok tohumlu ve yuvarlak şekilli kapsüllü bir step bitkisidir. Mayıs ve temmuz aylarında çiçek açan üzerlik otu, ardından tohum oluşturur. Yaz mevsiminden sonra kapsüllerin içerisinde 3-5 mm uzunlukta, kahverengi ve kanatlı tohumlar oluşur.

Üzerlik kelimesinin kökeni tam olarak bilinmemektedir. Anadolu’da genellikle tütsü olarak kullanılması, tütsünün nazar değdiği düşünülen kişinin üzerinden geçtiğine inanılması ve bu nedenle “üzeri+lik” şeklinde kullanıldığı, zamanla ünlü düşmesine uğrayarak “üzerlik” kelimesinin ortaya çıktığı düşünülmektedir.

Üzerlik Otu Ne İşe Yarar?

Üzerlik otu tıbbi amaçla geleneksel ve tamamlayıcı tedavi uygulamalarında, endüstriyel alanda ve halk inanışlarında çeşitli amaçlarla kullanılmaktadır.

• Endüstriyel alanda, üzerlik otunun tohumlarından veya köklerinden elde edilen ve “Türk Kırmızı” olarak adlandırılan kırmızı renk elde edilir. Halı ve yün boyamasında kullanılabilir. Tohumların su ile ekstraktı ile floresan sarı renk elde edilir. Üzerlik otunun dalları, kökleri ve tohumları boya, mürekkep ve dövme yapımında kullanılabilir.
• Üzerlik otunun içerdiği aktif bileşikler alkaloidlerdir. Bu alkaloidler özellikle tohum ve köklerde bulunur. Üzerlik otunun tohumundan ve köklerinden elde edilen yağ, tıp alanında kullanılmaktadır.
• Düşük dozlarda kullanımı, içerdiği alkaloitlerin merkezi sinir sistemini stimüle etmesi sonucunda uyku hali oluşmasına neden olabilir.
• Halk arasında üzerlik otu insana, hayvana ya da eşyaya nazar değme ihtimaline karşı, tütsü olarak kullanılmaktadır.
• Üzerlik tohumlarının yanması ile ortaya çıkan duman bakteri, alg, parazit ve küf mantarının oluşmasını engeller.
• Halk hekimliğinde şeker hastalığı, hemoroid ve saç dökülmesi tedavisinde sıklıkla kullanılmaktadır. Ek olarak yara iyileştirici ve saç bakım ürünü olarak da kullanılmaktadır.
• İçerdiği alkaloidlerin antikanser etkisi mevcuttur.
• Bitkilerin çimlenme, büyüme ve gelişmesi üzerinde olumlu etkileri vardır.
• Tohum ve köklerden elde edilen ekstraktlar gram pozitif bakterilerin tamamına karşı antibakteriyel olarak kullanılabilir.
• Üzerlik otunun siyah tohumları göz yaralarına tütsü olarak kullanılmaktadır ve halk arasında göz ilacı olarak kullanılmaktadır.
• Çiğ olarak yenildiği takdirde basur, adet söktürücü, astım ve bronşit, baş ağrısı, nefes darlığı ve iltihap kurutucu olarak, buharının bahar alerjilerinde solumak suretiyle kullanıldığı bilinmektedir.
• Analjezik, antifungal, antibakteriyel, antiviral, antitümör etkileri vardır ve bu etkileri dolayısıyla sık kullanılmaktadır.
• Üzerlik otu seralarda yaprak biti olarak bilinen afit kontrolünde kullanılabilir. Ek olarak böceklere karşı güçlü bir toksik etki yarattığı bilinmektedir. Bu nedenle böcek kovucu olarak kullanılabilmektedir.
• Yapraklar güçlü antioksidan aktivite göstermektedir.
• Geçmişte antihelmintik (solucan düşürücü) ve yılan sokmasına karşılık panzehir olarak kullanılmıştır. Antihelmintik etkisi ile modern tıpta da kullanılmaktadır.

Üzerlik Otu Faydaları Nelerdir?

Üzerlik otu faydaları sebebiyle geçmişte halk tedavisinde ve şu an modern tedavide sıklıkla kullanılan tıbbi bir bitkidir. Alkaloid içeriğinin zenginliği tıbbi alanda birçok fayda ve kullanım alanı oluşturmaktadır. Bitkinin tütsü, buhar, çay ve çiğ şekilde kullanımı mevcuttur. Üzerlik otu faydaları:

• Boğaz ve karın ağrılarının giderilmesinde,
• Adet söktürücü ve adet düzenleyici olarak,
• Bağırsak hastalıkları tedavisinde,
• Siğillerin giderilmesinde,
• Karaciğer ve akciğer hastalıklarının tedavisinde,
• Ağrı kesici ve ateş düşürücü olarak,
• Sulu egzama semptomlarının giderilmesinde,
• Cilt güzelliğinde ve saç dökülmesini önlemede,
• Balgam söktürücü olarak,
• Merkezi sinir sistemini uyarıcı olarak ve depresyona semptomlarının giderilmesinde,
• Sıtma mikrobunun tedavisinde,
• Astım ve bronşit semptomlarının hafifletilmesinde,
• Böbrek kumlarının ve taşlarının düşürülmesinde yardımcı olarak,
• Uykusuzluğa ve unutkanlığa karşı,
• Bahar ve saman alerjisinin giderilmesinde,
• Parazit, alg, küf ve bakterilerin gelişimini engelleyici olarak,
• Hemoroid (basur) tedavisinde,
• Kardiyovasküler ve nörolojik hastalıkların tedavisinde,
• İnsektisit (böcek öldürücü) ve antihelmintik (solucan düşürücü) olarak,
• Analjezik, antibakteriyel, antifungal, antikanser, antitümör ve antidiyabetik olarak,
• Antioksidan olarak serbest radikallerin giderilmesinde,
• Kalça ve eklem ağrılarında,
• Zehirlenme ve yılan sokmalarında,
• İdrar söktürücü olarak,
• Mide güçlendirici ve ishal önleyici olarak,
• Göz hastalıklarında,
• Tansiyon düşürücü olarak,
• Cilt hastalıklarında,
• Akciğer ve böbrek iltihabında,
• Sakinleştirici etki sağlamak şeklinde sıralanabilir.